Thảo luận về quy định pháp lý liên quan đến nicotine pouches tại Việt Nam: Vùng xám giữa hai thế giới
I. Mở đầu: Một sản phẩm mới giữa khung pháp lý cũ
Nếu bạn từng cầm trên tay một hộp nicotine pouches – những túi nhỏ, không khói, không thuốc lá, chỉ chứa nicotine tinh khiết và hương liệu – bạn sẽ dễ dàng thấy sự “vô hại” bề ngoài của chúng. Không có lửa, không khói, không mùi khó chịu. Thậm chí, trông chúng giống như kẹo ngậm bạc hà. Nhưng đằng sau vẻ ngoài nhẹ nhàng ấy là một câu hỏi phức tạp:
Liệu nicotine pouches có hợp pháp tại Việt Nam không?
Ở Việt Nam, thuốc lá được kiểm soát nghiêm ngặt. Các sản phẩm chứa nicotine thường bị xếp cùng nhóm với thuốc lá. Nhưng nicotine pouches lại nằm giữa ranh giới: chúng không chứa thuốc lá, nhưng lại cung cấp nicotine – chất gây nghiện chính trong thuốc lá.
Vậy pháp luật Việt Nam có đang điều chỉnh loại sản phẩm này không? Nếu có thì bằng cách nào? Và nếu không, điều đó có ý nghĩa gì cho cả người tiêu dùng, nhà bán lẻ lẫn cơ quan quản lý?
Bài viết này sẽ đi sâu vào bức tranh pháp lý hiện tại, những lỗ hổng, cơ hội và thách thức trong việc xây dựng khung kiểm soát hợp lý cho nicotine pouches tại Việt Nam.
II. Nicotine pouches là gì – và vì sao chúng gây tranh cãi?
1. Bản chất sản phẩm
Nicotine pouches là túi nhỏ đặt dưới môi, thường chứa:
Nicotine tinh khiết (chiết xuất hoặc tổng hợp)
Chất nền (cellulose)
Hương liệu (bạc hà, cam, cafe, v.v.)
Chất tạo ẩm (glycerin hoặc propylene glycol)
Chúng không có thuốc lá, không khói, không đốt cháy – về mặt lý thuyết, “sạch” hơn thuốc lá truyền thống rất nhiều. Sản phẩm này phổ biến ở châu Âu, đặc biệt tại các nước Bắc Âu, như Thụy Điển – nơi nó được sử dụng như một công cụ thay thế thuốc lá và hỗ trợ cai nghiện.
2. Vấn đề pháp lý nảy sinh
Tuy nhiên, chính vì “không phải thuốc lá” nhưng vẫn “chứa nicotine”, các sản phẩm này trở thành một vùng xám pháp lý ở nhiều quốc gia, đặc biệt là những nơi chưa có khung pháp lý dành riêng cho các sản phẩm không khói thế hệ mới.
III. Bức tranh pháp lý tại Việt Nam: Đang ở đâu?
1. Luật Phòng chống tác hại thuốc lá (2012)
Đây là văn bản chính điều chỉnh các sản phẩm thuốc lá tại Việt Nam. Luật định nghĩa:
“Thuốc lá là sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu là lá thuốc lá, được chế biến dưới dạng hút, nhai, ngửi.”
Theo định nghĩa này, nicotine pouches không chứa lá thuốc lá, vì vậy không được xem là thuốc lá hợp pháp hay bất hợp pháp theo luật hiện hành.
2. Nghị định 67/2013/NĐ-CP về kinh doanh thuốc lá
Nghị định này quản lý chặt chẽ từ sản xuất, phân phối đến bán lẻ thuốc lá. Tuy nhiên, nó không nhắc đến các sản phẩm thay thế thuốc lá như nicotine pouches hoặc thuốc lá điện tử. Điều này khiến:
Không có yêu cầu cấp phép đặc thù với các nhà bán sản phẩm pouches
Không có cơ quan chịu trách nhiệm chính trong việc giám sát
Không có tiêu chuẩn chất lượng, an toàn hay ghi nhãn riêng biệt
3. Nicotine là chất gì trong luật?
Nicotine không nằm trong danh mục chất ma túy hoặc tiền chất ma túy theo quy định của Bộ Y tế.
Tuy nhiên, theo Thông tư 47/2018/TT-BYT, nicotine dạng tinh khiết vượt mức cho phép có thể được coi là dược chất – và việc sử dụng, phân phối dược chất lại phải theo quy trình đăng ký riêng.
Nói cách khác: nicotine pouches không hợp pháp – nhưng cũng chưa bị coi là bất hợp pháp. Chúng chưa bị cấm, nhưng cũng chưa được công nhận là sản phẩm hợp pháp.
IV. Thực trạng thị trường: Âm thầm nhưng sôi động
1. Bán online là chủ yếu
Do không bị kiểm soát rõ ràng, các sản phẩm nicotine pouches hiện đang được phân phối tự do qua:
Website riêng
Shopee, Tiki, Lazada (dưới tên gọi “kẹo the” hoặc “túi thơm”)
Facebook, Instagram, Telegram
Nhiều người bán quảng cáo đây là “giải pháp thay thế lành mạnh cho thuốc lá”, mà không có bất kỳ hướng dẫn sử dụng hay cảnh báo nào đi kèm.
2. Người dùng trẻ – nguy cơ tiềm ẩn
Vì dễ mua, không cần xác minh độ tuổi, lại có mùi vị hấp dẫn, người dùng nicotine pouches tại Việt Nam hiện nay đa phần là giới trẻ – từ sinh viên, dân văn phòng cho đến những người đã từng hút thuốc.
Việc này đặt ra lo ngại lớn về việc trẻ vị thành niên bị tiếp cận sản phẩm gây nghiện trong khi nhà nước chưa có cơ chế kiểm soát.
V. Các mô hình quản lý quốc tế: Việt Nam có thể học gì?
1. Thụy Điển – quản lý theo hướng giảm hại
Snus và nicotine pouches đều được quản lý như sản phẩm chứa nicotine
Có quy chuẩn về liều lượng, ghi nhãn, cảnh báo sức khỏe
Cấm quảng cáo nhắm vào giới trẻ
Thụy Điển là nước có tỷ lệ hút thuốc thấp nhất châu Âu, phần lớn nhờ các sản phẩm thay thế
2. Mỹ – FDA kiểm soát như sản phẩm thuốc lá
Nicotine pouches được xem là sản phẩm thuốc lá không khói
Phải đăng ký sản phẩm với FDA
Phải chứng minh an toàn, hiệu quả trong giảm tác hại
3. Úc – coi nicotine là dược chất, cấm bán tự do
Phải có đơn thuốc để mua nicotine pouches hoặc vape có nicotine
Mục tiêu: kiểm soát nghiêm ngặt, chỉ dùng cho người muốn cai thuốc lá
VI. Những lựa chọn cho Việt Nam: Cấm hay điều chỉnh?
1. Nếu cấm hoàn toàn – có khả thi?
Việc cấm hoàn toàn sẽ dễ dàng từ góc độ hành chính. Tuy nhiên:
Thị trường chợ đen sẽ bùng nổ
Người tiêu dùng mất đi lựa chọn an toàn hơn so với thuốc lá
Thiếu công bằng nếu vape hay thuốc lá điện tử được điều chỉnh còn pouches bị cấm
2. Nếu hợp pháp hóa – cần gì?
Để điều chỉnh hiệu quả, Việt Nam có thể:
Bổ sung định nghĩa "sản phẩm nicotine không thuốc lá" vào luật
Yêu cầu nhà phân phối đăng ký chất lượng, ghi rõ liều lượng, độ tuổi sử dụng
Cấm quảng cáo hướng đến trẻ em hoặc dùng hình ảnh đánh lừa (kẹo, snack, kẹo cao su...)
Xây dựng lộ trình chuyển đổi từ thuốc lá sang sản phẩm thay thế giảm hại
3. Giải pháp trung gian – kiểm soát có điều kiện
Một giải pháp thực tế: cho phép lưu hành có điều kiện, ví dụ:
Chỉ bán tại nhà thuốc hoặc cơ sở được cấp phép
Cần xác minh độ tuổi người mua
Quản lý như sản phẩm hỗ trợ cai thuốc
VII. Kết luận: Trách nhiệm không chỉ của pháp luật
Nicotine pouches không chỉ là vấn đề pháp lý, mà còn là bài toán đạo đức, xã hội và sức khỏe cộng đồng.
Nếu quản lý tốt, đây có thể là cơ hội để giảm hút thuốc lá, cứu sống hàng nghìn người mỗi năm. Nếu bỏ mặc hoặc cấm đoán mù quáng, chúng ta sẽ thấy:
Thị trường ngầm mở rộng
Trẻ em sử dụng sản phẩm dễ dàng hơn
Những người muốn cai thuốc lại không có lựa chọn an toàn
Câu hỏi không còn là “Có nên cho phép nicotine pouches hay không?”
Mà là: “Chúng ta sẽ điều chỉnh như thế nào để vừa bảo vệ sức khỏe cộng đồng, vừa đảm bảo quyền tự do lựa chọn và tiếp cận thông tin của người dân?”
